Kolejny artykuł z cyklu edukacji w Europie. Dziś kraj, który Polce jest bliski obyczajowo, a także coraz częściej przez Polaków odwiedzany, nie tylko turystycznie.

Wiadomości wstępne

Irlandzki system edukacji jest podobny do systemów znanych z większości innych zachodnich krajów. Tradycyjnie podzielony jest na trzy poziomy: podstawowy (primary), średni (secondary) oraz wyższy (higher). Poza tymi trzema głównymi etapami nauki w obrębie irlandzkiego systemu edukacji wymienić należy także edukację przedszkolną, edukację dorosłych i tzw. dalszą edukację (further education), czyli taką, która ma miejsce po ukończeniu studiów.

Obowiązek szkolny w Irlandii obowiązuje dzieci w wieku od sześciu do szesnastu lat. Dostęp do edukacji jest zagwarantowany konstytucyjnie. Konstytucja zezwala także, by nauka ta mogła odbywać się w domu pod opieką np. rodziców (tzw. edukacja domowa).

Przymusowa nauka w języku irlandzkim została zniesiona w 1973 roku, chociaż w szkołach państwowych nadal istnieje obowiązek nauki tego języka. Niektórzy uczniowie mogą jednak zostać z tego zwolnieni. Dotyczy to między innymi uczniów, którzy spędzili znaczący okres czasu za granicą lub mających problemy z nauką.

Najważniejszym językiem wykładowym na wszystkich poziomach edukacji jest angielski. Wyjątkiem są tu Gaelscoileanna, szkoły, w których językiem używanym podczas zajęć jest irlandzki i które zdobywają coraz większą popularność. Również uniwersytety oferują coraz częściej studia kierunkowe w ojczystym języku.

Irlandia ma długą tradycję jeśli chodzi o edukację. W wyniku wieloletniego procesu inwestowania w szkolnictwo i naukę około 50% wszystkich uczniów kontynuuje naukę na studiach wyższych.

Tutejszy system edukacji pozostaje w dużej mierze pod kontrolą państwa. Głównym organem zajmującym się sprawami edukacji w Irlandii jest Departament Edukacji i Nauki (Department of Education and Science). Poza nim ważną rolę w irlandzkim systemie edukacji odgrywają: Irlandzki Krajowy Urząd ds. Kwalifikacji (NQAI), Rada ds. Edukacji Ustawicznej i Doskonalenia Zawodowego (FETAC), Urząd Szkolnictwa Wyższego (HEA), Rada ds. Szkolnictwa Wyższego (HETAC) oraz samorządy edukacji zawodowej (VECs). Poza tym wiele innych ustawowych i nieustawowych ciał, które spełniają określone funkcje w systemie edukacji.

Etapy edukacji szkolnej

pow. 18	University, College, Institute of Technology
18	Senior Secondary School
17	Senior Secondary School
16	Junior Secondary School
15
14
13
12	primary schools (w tym national schools, Gaelscoileanna, multidenominational schools) 1-6 classes
11
10
9
8
7
6
5	Junior & Senior Infants
4	Junior & Senior Infants

Primary Education

Chociaż w Irlandii nie ma obowiązku, by dzieci chodziły do szkoły zanim skończą sześć lat to ponad 60% dzieci w wieku cztery-pięć lat jest zapisanych do tzw. klas niemowlęcych w szkołach podstawowych. Szkoły podstawowe obejmują więc ośmioletni program nauki, składający się z dwóch lat przedszkola (Junior i Senior Infants), oraz naukę w klasach 1-6.

System edukacji w Irlandii kładzie nacisk na ucznia i jest oparty na wierze, że szkoła ma umożliwiać jak najlepsze wykorzystanie zdolności i umiejętności dziecka oraz zapewnić jak najlepszy jego rozwój. Program edukacji podstawowej obejmuje więc obszerny zakres wiedzy ogólnej i promuje rozmaite podejście do nauki.

Program jest podzielony na kluczowe obszary:
- języki
- matematyka
- nauki społeczne i środowisko naturalne
- sztuka (w tym muzyka) i prace ręczne
- wychowanie fizyczne
- religia

Na koniec etapu szkoły podstawowej nie ma żadnych formalnych egzaminów. Rok szkolny trwa od września do czerwca.

Wyróżnia się na tym etapie państwowe szkoły podstawowe, prywatne szkoły podstawowe i szkoły specjalne. Państwowe szkoły podstawowe obejmują szkoły narodowe, szkoły wielowyznaniowe i Gaelscoileanna.

Dostęp do edukacji przedszkolnej i szkół podstawowych jest powszechny. Rodzice zainteresowani tym, by ich dziecko zostało przyjęte do danej szkoły powinni skontaktować się z placówką najlepiej przed rozpoczęciem roku szkolnego.

Państwowe szkoły podstawowe dają zazwyczaj pierwszeństwo dzieciom żyjącym w obrębie danego regionu, ale problemy mogą powstać, jeśli ich klasy są już pełne. Jeśli chodzi o szkoły wielowyznaniowe i Gaelscoileanna każda ze szkół kieruje się własną polityką dostępu do nauki. Niektóre ze szkół sporządzają specjalne listy oczekujących, na którą trzeba zapisać dziecko, aby mieć pewność, że zostanie przyjęte do danej szkoły.

Gaelscoileanna

Gaelscoileanna są innowacją wprowadzoną pod koniec XX wieku. Zajęcia prowadzone są w języku irlandzkim. Szkoły te są szczególnie modne na obszarach, w których język irlandzki nie jest językiem obowiązującym.

Multidenominational schools

Szkoły wielowyznaniowe to szkoły powstające pod patronatem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bez kapitału akcyjnego. Często są otwierane na wniosek rodziców. Starają się promować pluralizm i wielokulturowość łącząc w sobie funkcje religijne i edukacyjne.

National schools

Szkoły narodowe zwykle są placówkami powstającymi pod patronatem diecezjalnym. Określenie szkoła narodowa ostatnio stało się częściowo synonimiczne ze szkołą podstawową w niektórych częściach kraju.

Secondary Education

Na tym poziomie wyróżnia się szkoły średnie, szkoły zawodowe, szkoły społeczne i szkoły wielokierunkowe. Wszystkie te placówki pozostają pod opieką Departamentu Edukacji i Nauki (Department of Education i Science).

Szkoły średnie (Secondary schools), które kształcą w przybliżeniu 55% uczniów tego poziomu, są w posiadaniu prywatnym i tak też są zarządzane. Większość jest prowadzona przez religijne społeczności np. przez Boards Governors albo przez osoby prywatne. 95% kosztów pensji nauczycieli jest finansowane przez państwo. Tradycyjnie szkoły te dostarczały wiedzy ogólnej, ale w ostatnich latach skłoniły się też do przygotowania z przedmiotów technicznych i praktycznych.

Szkoły zawodowe (vocational schools) i kolegia społeczne (community colleges) kształcą około 30 procent uczniów poziomu średniego. Są administrowane przez komitety edukacji zawodowej (VECs). Początkowo, główne zadanie tych szkół obejmowało prowadzenie zajęć praktycznych i przygotowania młodych ludzi dla handlu. Obecnie jednak w tych szkołach dostępny jest pełen zakres materiału dla szkół średnich. Zawodowe szkoły są też głównymi dostarczycielami kształcenia dorosłych i kursów edukacji społecznej.

Szkoły wielokierunkowe (comprehensive schools) oferują przedmioty ogólnokształcące i zawodowe w szerokim programie. Są one zarządzane przez reprezentanta zarządu diecezjalnej władzy religijnej, komitety edukacji zawodowej i Departament Edukacji i Nauki, przez który są całkowicie finansowane.

Szkoły społeczne (community schools) są zarządzone przez Boards of Management reprezentującego interesy lokalnych społeczności. Szkoły te oferują obszerny program obejmujący zarówno praktyczne jak i ogólnokształcące przedmioty. Dostarczają również środków dla kształcenia dorosłych i kursów edukacji społecznej. Szkoły społeczne są całkowicie finansowane ze środków państwowych przez Departament Edukacji i Nauki.

Etap średniej edukacji w Irlandii rozpoczynają ogólnie uczniowie w wieku dwunastu lat. Składa się on z czterech lat etapu młodszego (junior cycle) poprzedzającego dwu- albo trzyletni etap starszego (senior cycle). Na końcu cyklu młodszego przeprowadzany jest Junior Examination Certificate.

Starszy cykl został znacząco zrestrukturyzowany w ostatnich latach i obecnie oferuje transition year, który dostarcza uczniom okazji, by poszerzyć umiejętności praktyczne, zainteresowania i pomaga przygotować się do egzaminu. Szkoła średnia kończy się egzaminem (the Leaving Certificate Examination). Uczniowie podchodzą do tego egzaminu w wieku siedemnastu albo osiemnastu lat.

Studenci mogą wybrać jeden z trzech Leaving Certificate Programmes (programów uzyskania świadectwa ukończenia szkoły średniej):

The Leaving Certificate Programme - to jest najbardziej rozbudowany program. Studenci muszą wziąć minimum pięć tematów obejmujących zagadnienia z trzech podstawowych przedmiotów: angielskiego, irlandzkiego i matematyki. Uczniowie mogą także wybrać inne tematy z obszaru zawierającego sztukę, języki i inne przedmioty (np. rysunek techniczny). Uczniowie wchodzący do irlandzkiego systemu edukacji po ukończeniu jedenastego roku życia nie są zobowiązani by zdawać egzamin w języku irlandzkim.

The Leaving Certificate Vocational Programme (LCVP) - pierwszy raz wprowadzony w 1989. Jest podobny do poprzedniego programu, jednakże dodana jest do niego część zawodowa i koncentruje się w dużej części na przedmiotach technicznych. Uczniowie wybierający LCVP decydują się na pięć tematów (zawierających dwa tematy zawodowe).

The Leaving Certificate Applied - najważniejszym celem tego programu jest to, że ma przygotować uczestników do dorosłego i aktywnego życia zawodowego. Struktura LCA składa się z pewnej liczba modułów umieszczonych w trzech grupach: wykształcenie ogólne (General Education), edukacja zawodowa (Vocational Education) i przygotowanie zawodowe (Vocational Preparation).

Marcin Górzyński edu.edu.pl