VAT: Wykładowcy, architekci i studenci jako zleceniobiorcy

W "Rzeczpospolitej" z 8 marca opublikowaliśmy poradnik dotyczący VAT od umów zlecenia oraz umów o dzieło. Dziś przedstawiamy odpowiedzi na pytania czytelników, jakie pojawiły się w związku z tym tematem, nastręczającym w praktyce wiele problemów.

Osoba fizyczna jest zatrudniona na umowę o pracę. Zawarła też umowę zlecenia z inną firmą. Jednocześnie jest zarejestrowanym podatnikiem VAT. Czy od zlecenia musi płacić VAT?

Zgodnie z art. 15 ustawy o VAT wyłączone z opodatkowania są jedynie umowy zlecenia wykonywane przez osobę niebędącą zarejestrowanym podatnikiem VAT. Sposobem na wybrnięcie z takiej sytuacji jest wyrejestrowanie się w urzędzie skarbowym, szczególnie że żadne czynności nie są wykonywane. Oczywiście nie jest to równoznaczne z obowiązkiem zlikwidowania działalności, którą można nadal prowadzić, nie będąc jednakże podatnikiem VAT. Wtedy umowa zlecenia nie będzie obciążona tym podatkiem.
Stowarzyszenie zatrudnia na umowę o dzieło pracowników wyższych uczelni, którzy prowadzą wykłady, sprzedając swoje prawa autorskie. Czy należy takie umowy obciążać VAT?

Jeśli wykłady prowadzone są na podstawie umowy o prawa autorskie, które co do zasady od 1 maja podlegają VAT, to po przekroczeniu 10 tys. euro należy odprowadzać od nich podatek - w wysokości 22 proc. Co prawda w Polsce sprawa ta budzi pewne wątpliwości, ale w UE od lat istnieje praktyka płacenia VAT od praw autorskich.

Zatem wykładowca, który uzyska więcej niż 10 tys. euro, musi zarejestrować działalność gospodarczą i uzyskać numer REGON. Następnie na tej podstawie powinien zarejestrować się na potrzeby VAT.
Prywatna szkoła zatrudnia na umowę zlecenia nauczycieli z innych placówek. Czy muszą oni zarejestrować się w urzędzie skarbowym, a ich wynagrodzenie powinno być obciążane VAT?

Nie. W grę wchodzi bowiem umowa zbliżona charakterem do umowy o pracę. Nauczyciele uczą konkretnych rzeczy, konkretnych uczniów we wskazanym miejscu i czasie. Nie ponoszą ryzyka, że ich usługi nie znajdą odbiorcy. Umowy tego typu nie będą więc podlegały opodatkowaniu.
Osoba fizyczna pracuje na podstawie umów o dzieło, wykonując plany architektoniczne. Przychody uzyskuje z tytułu udzielania licencji i sublicencji osobom prawnym. Czy do ceny swoich usług powinna doliczać VAT?

Według ustawy o VAT działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły, do celów zarobkowych. Oznacza to, że udzielanie licencji (sprzedaż praw autorskich) powinno być obciążone VAT.

Przy tej okazji należy jednak pamiętać o zwolnieniu podmiotowym autora planów architektonicznych. Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy o VAT nie musi on naliczać i odprowadzać VAT należnego, jeżeli wartość jego sprzedaży opodatkowanej netto nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym równowartości 10 tys. euro.
Student zatrudnił się na umowę zlecenia w firmie zajmującej się dostawą pizzy. Rozwozi ją do wskazanych przez zleceniodawcę klientów przy użyciu wypożyczanego mu na ten czas motoroweru. Czy powinien płacić VAT?

Nie. Jest to klasyczna sytuacja, w której umowa zlecenia jest zbliżona do stosunku pracy. Osoba zatrudniona na zlecenie czeka na polecenia kierownika. Musi być stale do jego dyspozycji, w określonych godzinach i w konkretnym miejscu. Od zleceniodawcy otrzymuje środki pracy, takie jak np. wspomniany motorower. Student nie oferuje swoich usług wszystkim sprzedawcom pizzy chętnym do przyjęcia jego oferty. W grę wchodzi tylko jeden pracodawca i to on odpowiada za produkt dostarczany przez osobę zatrudnioną na zlecenie.

Inaczej byłoby w sytuacji, gdyby student dał np. ogłoszenie do gazety, że rozwiezie dowolny towar zlecony mu przez dowolnego zleceniodawcę. Raz mogłaby to być pizza, kiedy indziej paczka z prezentem dla klienta, jeszcze kiedy indziej list. Do przewozu wykorzystywałby własny środek transportu, na zlecenia oczekiwał w dowolnie wybranym przez siebie miejscu, nikt nie narzucałby mu godzin pracy. Do ceny takich zleceń powinien być doliczony VAT.
Czy osoba fizyczna, która pracowała na zlecenie, ale, mimo takiego obowiązku, nie wystawiała faktur VAT, może to zrobić po kilku miesiącach od wykonania czynności opodatkowanych? Czy firma, która zleciła jej usługi, może teraz odliczyć VAT wynikający z faktur wystawionych z takim opóźnieniem?

Zleceniodawca może skorzystać z prawa do odliczenia, gdyż przysługuje ono w miesiącu otrzymania faktury.

Natomiast wystawca takiego spóźnionego dokumentu powinien pamiętać, że musi on dotyczyć okresu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Oznacza to dla niego konieczność skorygowania wcześniejszego zeznania podatkowego i uwzględnienia w nowym zaległego VAT wraz z odsetkami za zwłokę. Jeżeli zleceniobiorca nigdy dotychczas nie składał deklaracji, musi to zrobić teraz pierwszy raz, uwzględniając podatek należny za ubiegłe okresy. Jednocześnie ma obowiązek poinformowania urzędu skarbowego o tym, że wcześniej nie zgłosił obowiązku podatkowego. Jest to instytucja tzw. czynnego żalu przewidziana w art. 16 kodeksu karnego skarbowego.
Co do zasady, w myśl ustawy o VAT, za miejsce świadczenia usług uznaje się miejsce, gdzie świadczący usługę ma siedzibę lub stale prowadzi działalność bądź mieszka. Są jednak wyjątki. Czy dotyczą również usług niematerialnych?

Tak. Przy tego typu usługach miejscem świadczenia jest miejsce, w którym ich nabywca ma siedzibę i stale prowadzi działalność, a w wypadku jego braku - stały adres lub miejsce zamieszkania. Do tej kategorii należą m.in. usługi świadczone przez profesjonalne serwisy informacyjne, klasyfikowane jako usługi przetwarzania danych i dostarczania informacji lub usługi elektroniczne (w wypadku dostępnych on-line informacji generowanych automatycznie za pomocą oprogramowania komputerowego, np. informacje na temat kursów akcji).
W jakim momencie powstaje obowiązek podatkowy w stosunku do usług dostarczania informacji świadczonych na rzecz polskiego podatnika przez podmiot mający siedzibę lub miejsce zamieszkania poza Polską?

Obowiązek podatkowy wiąże się w takim wypadku z momentem wykonania usługi, wystawienia faktury lub otrzymania przedpłaty przez usługobiorcę. Oznacza to, że jeżeli po zakończeniu wykonywania usługi w ciągu 7 dni usługodawca wystawi fakturę, będzie to moment wystawienia owej faktury. Jeśli natomiast w tym czasie faktura dokumentująca wykonanie usługi nie zostanie wystawiona przez usługodawcę, to obowiązek podatkowy powstanie najpóźniej w 7. dniu od zakończenia świadczenia usługi. Jeżeli przed momentem zakończenia wykonania usługi na rzecz usługodawcy dokonano częściowej płatności, właściwy jest moment uiszczenia tej zaliczki. W konsekwencji, jeżeli usługodawca wystawia fakturę przed momentem wykonania usługi (otrzymania zaliczki), nie powinna powodować ona powstania obowiązku podatkowego.
Jak wygląda sytuacja w wypadku nabycia praw i udzielania licencji?

Wówczas obowiązek podatkowy powstaje zawsze z chwilą dokonania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż z upływem terminu płatności określonego w umowie lub fakturze.

Źródło: Rzeczpospolita